INDOPUI I-NA (Vol.4)
Harlem Hellfighter leh All-Black Regiment dangte te an ni
Indopui I a lo chhuah meuh chuan U.S. sipaiah hian all-Black regiment pali an awm tawh a, chungte chu 24th leh 25th Infantry leh 9th leh 10th Cavalry te an ni. Regiment palite hi sipai hmingthang tak tak, Spanish-American War leh American-Indian Wars-a indo, American ram chhunga thawk tawhte an ni vek a ni. Mahse Indopui I-naah khan ram pawna indona atan an dah lo.Europe rama front line-a sipai varte bula thawk mipa hringte chu U.S. sipaite tan chuan ngaihtuah phak loh a ni. Chu ai chuan African American sipai ram pawna tirh hmasa berte chu segregated labor battalion-ah an thawk a, Army leh Navy-a hna hnuaihnung zawka thawk tur chauh tihkhawtlai an ni a, Marines-te chu khar vek an ni. An hna tam zawk chu lawnga bungraw phurh chhuah te, rel depot, base leh lawng chawlhna hmun atanga bungrua phurh te, trench laih te, chaw siam leh enkawl te, barbed wire leh hmanraw hman theih loh lakchhuah te, sipaite phum te a ni.
Indonaa African American sipaite quota leh an enkawl dan avanga Black community leh civil rights organization-te sawiselna an tawh avangin sipaite chuan kum 1917 khan Black combat unit pahnih, 92nd leh 93rd Division an din a ni. United States-ah hian a hranpaa training leh tling tawk lo an nih avangin indonaah hian division hrang hrangte chu an kal dan a danglam hle. 92nd hian September 1918-a Meuse-Argonne campaign-a an chet ṭhat avangin sawiselna an tawk a, 93rd Division erawh chuan hlawhtlinna an chang tam zawk.Sipai a tlem chhoh zel avangin France chuan America hnenah sipai chakna a dil a, American Expeditionary Forces hotu General John Pershing chuan 93 Division-a regiment te chu over turin a tir a, France hian an Senegalese French Colonial sipai atanga Black sipaite nena indonaah tawnhriat a neih avangin. 93 Division’s, 369 regiment, Harlem Hellfighters tia koh chu huaisen takin an bei a, a vaiin ni 191 zet hmatawngah an awm a, AEF regiment zawng zawng aiin a rei zawk a, France chuan an huaisenna avangin Croix de Guerre a hlan a ni. African American sipai 350,000 chuang chu Indopui I-naah hna hrang hrangah an thawk dawn a ni.
Armistice lam pan chuan
Kum 1918 fall-ah chuan Central Powers chu kawng tinrengah a inher chhuak ta a ni.Gallipoli-ah Turkey-in hnehna chang mah se, a hnua sipaite rawn beitute hneh loh leh Arab helna avanga Ottoman economy tichhe leh a ram tichhe thei, Turk-ho chuan October 1918 tawp lam khan Allies-te nen thuthlung an ziak ta a ni.Austria-Hungary, mipui chi hrang hrang zinga hnam hmangaihtu pawl lian zel avanga a chhung atanga inthen darh chu November 4 khan indona tihtawp a ni a, indona hmuna resources tlahniam, homefront-a lungawi lohna leh a ṭangrual ramte inpekna hmachhawnin a tawpah Germany chuan indona tihtawp a tum ta a ni November 11, 1918-ah Indopui I-na a tawp ta a ni.
Versailles-a inremna siam a ni
Kum 1919-a Paris Peace Conference-ah khan Allied ram hruaitute chuan indo hnu lama khawvel siam an duh thu an sawi a, chu chu nakin lawka hetiang khawpa nasa taka buaina lo thleng tur laka invenna tur a ni.Beiseina neia tel ṭhenkhat phei chuan Indopui I-na chu “Indona zawng zawng Titawp tûra Indona” tiin an lo sawi ṭan tawh hial a ni. Mahse, June 28, 1919-a ziah Treaty of Versailles chuan chu thiltum sâng tak chu a hlen chhuak thei lo vang.
Indonaa thiam loh chantirna, hremna rit tak tak leh League of Nations-a luh phal lohna nena inzawm Germany chuan thuthlung ziak turin bum a ni tih a hria a, remna eng pawh chu “hnehna tel lo remna” a nih a ring a, hei hi President Wilson-a’n Fourteen Points thuchah lar tak, Fourteen Points-a a thusawiah a sawi angin January 1918 khan a piang a.Kum a lo vei zel a, Versailles thuthlung leh a ziaktute huatna chu Germany ramah chuan thinrimna nasa takah a lo chang ta a, chu chu kum sawmhnih hnuah chuan Indopui II-na thlentu zingah chhiar tel a ni ang.
Indopui I-naa Thi leh hliam tuar
Indopui I-na chuan sipai maktaduai 9 chuang nunna a la a; mi maktaduai 21 velin hliam an tuar belh bawk. Civil mi thi zat chu maktaduai 10 vel an ni. Hnam pahnih a nghawng nasa ber chu Germany leh France an ni a, an mipa kum 15 leh 49 inkar zaa 80 vel chu indonaah an tir ṭheuh a ni.Indopui I-na vela politics lama buaina chhuak pawh khan lalram zahawm tak pali, Germany, Austria-Hungary, Russia leh Turkey te tlakchhiatna a thlen bawk. Credit; HISTORY